Uyuz Nedir?

Uyuz Hastalığının Tanımı

Uyuz (scabies), Sarcoptes scabiei var. hominis adı verilen mikroskobik bir akarın neden olduğu bulaşıcı bir cilt hastalığıdır. Bu akarlar, insan derisinin üst tabakasında (stratum corneum) tüneller açarak yaşar ve şiddetli kaşıntıya neden olur. Uyuz, dünya genelinde her yaş, cinsiyet ve sosyoekonomik sınıftan insanı etkileyebilen yaygın bir hastalıktır.

Uyuz Hastalığının Nedenleri

Uyuz hastalığının tek nedeni, Sarcoptes scabiei var. hominis akarıdır. Bu akar, çıplak gözle görülemeyecek kadar küçüktür (0.3-0.45 mm) ve cildin üst tabakasında yaşar. Dişi akarlar, ciltte tüneller açarak bu tünellere yumurtalarını bırakır. Yumurtalardan çıkan larvalar olgunlaşır ve yeni akarlar oluşturur, böylece enfestasyon devam eder.

Akarın Yaşam Döngüsü

Sarcoptes scabiei akarı dört aşamalı bir yaşam döngüsüne sahiptir: yumurta, larva, nimf ve yetişkin. Dişi akarlar günde 2-3 yumurta bırakır ve bu yumurtalar 3-4 gün içinde açılır. Yumurtadan çıkan larvalar, cildin stratum corneum tabakasında kısa tüneller açar. Larva aşaması yaklaşık 3-4 gün sürer ve ardından nimf aşamasına geçer. Nimfler daha sonra yetişkin akarlara dönüşür.

Yetişkin dişi akarlar, ciltte serpantin şeklinde tüneller açar ve bu tünellere yumurtalarını bırakır. Dişi akarlar, ömürleri boyunca (1-2 ay) ciltte kalır ve tünellerini uzatmaya ve yumurta bırakmaya devam eder. Erkek akarlar ise daha az görülür ve genellikle dişi akarın tünelini bulana kadar ciltte geçici sığ çukurlar açar.

Bulaşma Yolları

Uyuz hastalığı, başlıca şu yollarla bulaşır:

• Doğrudan cilt teması: Uyuz, en yaygın olarak enfekte bir kişiyle uzun süreli, yakın cilt teması yoluyla bulaşır. Bu, aile üyeleri, cinsel partnerler veya aynı evde yaşayan kişiler arasında yaygındır.
• Dolaylı temas: Daha az yaygın olmakla birlikte, enfekte bir kişinin kullandığı yatak çarşafları, giysiler veya havlular gibi eşyalar aracılığıyla da bulaşabilir.
• Kurumsal ortamlar: Bakım evleri, hastaneler, okullar ve kalabalık yaşam alanları gibi yerlerde salgınlar görülebilir.

Uyuz akarları, konakçı dışında genellikle 24-36 saat yaşayabilir. Bu nedenle, enfekte kişinin kullandığı eşyalar, özellikle de yatak çarşafları ve giysiler, bulaşma riski taşır.

Uyuz Türleri

Uyuz hastalığının başlıca iki türü vardır:

1. Klasik Uyuz (Tipik Uyuz)

En yaygın görülen uyuz türüdür. Belirtileri genellikle daha hafiftir ve vücutta sınırlı sayıda akar (10-15) bulunur. Kaşıntı ve döküntüler tipik belirtileridir.

2. Kabuklu Uyuz (Norveç Uyuzu)

Bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde (HIV/AIDS hastaları, organ nakli yapılanlar, yaşlılar veya zihinsel engelliler) görülen daha şiddetli bir türdür. Vücutta binlerce akar bulunabilir ve kalın, kabuklu lezyonlar oluşur. Bu tür, klasik uyuza göre çok daha bulaşıcıdır.

3. Nodüler Uyuz

Bazı hastalarda, uyuz enfestasyonuna karşı aşırı bağışıklık tepkisi sonucu nodüller (düğümler) oluşabilir. Bu nodüller, akarlar tedavi edilip yok edildikten sonra bile aylarca kalabilir.

Hayvanlardan Bulaşan Uyuz

Hayvanları enfekte eden uyuz akarları (örneğin köpek uyuzu), insanlara da bulaşabilir, ancak bu akarlar insan derisinde çoğalamaz. Bu tür enfestasyonlar genellikle kendiliğinden sınırlıdır ve geçicidir. Hayvanlardan bulaşan uyuz, genellikle hayvana temas edilen bölgelerde (kollar, göğüs) sınırlı kalır.